[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Podstawowe pojęcia cechy ruchu. Każdy ruch człowieka jest efektem współdziałania podłoża biologicznego (aparatu ruchu, źródeł energii i procesów sterowania) oraz psycho-społecznego (celu, motywacji itd.). Dlatego też w pełni uzasadnione jest wyróżnianie w ruchu jego strony potencjalnej (móc, chcieć, umieć) i efektywnej (przebieg ruchu i jego skutek). Przez ideę ruchu rozumiemy jego cel (motyw działania). Motoryczność bywa bowiem odmienna w zależności od punktu widzenia: wychowania fizycznego, pracy produkcyjnej, wyszkolenia wojskowego, twórczości artystycznej czy wreszcie rehabilitacji leczniczej, sportu oraz rekreacji. Motywy działalności ruchowej człowieka mogą być następujące: 1) bezpośrednia potrzeba życiowa (zaspokojenie głodu lub pragnienia, wykonywanie czynności samoobsługowych, porządkowych itp.), 2) osiąganie stawianego sobie celu (przejście z miejsca na miejsce, przemieszczenie przedmiotu itp.), 3) czynienie zadość potrzebom natury hedonistycznej (zabawa, przechadzka, rozrywka itp.), 4) poczucie konieczności lub obowiązku, 5) potrzeby twórcze (muzyka, malarstwo), 6) potrzeba współzawodnictwa (sport). Można więc mówić, mając na uwadze ideę ruchu, o motoryczności produkcyjnej, wyrazowej i sportowej. Pierwsza służy wytwarzaniu dóbr materialnych, druga - oddziaływaniu na ludzi i porozumiewaniu się między sobą, a trzecia (szczególnie dla nas ważna) znajduje swój wyraz w sporcie i zabawie. Niekiedy wyróżnia się motoryczność samoobsługową oraz motoryczność bojową -linie podziału są jednak nieostre. Treść aktu ruchowego oznacza zasadniczy, najważniejszy element danej czynności, który wskazuje na jej użytkowość. W tym sensie mówimy o popychaniu, ściskaniu, przenoszeniu, chodzie, biegu, skoku, rzucie, odbiciu, skręcie, zwrocie itd. Forma ruchu (technika) stanowi zewnętrzny przejaw ruchu, który określają stosunki czasowo-przestrzenne będące wyrazem jakości procesów koordynacyjnych w układzie nerwowym. Problem formy ruchu jest więc związany z jego jakością w sensie relacji między wykonaniem a zamierzeniem; sposobem jej opisu zajmiemy się w dalszej części tego rozdziału. Cechy ruchu to według Gilewicza i wielu jego następców tzw. cechy motoryczne. Definiowano je jako takie właściwości ilościowe organizmu, poprzez które ujawnia się przetwarzanie energii zawartej w naturalnych zasobach energetycznych ustroju oraz uzewnętrznienie działalności całego aparatu nerwowo-mięśniowego przy podejmowaniu różnorodnych czynności ruchowych. Właściwości te miały ujawniać się w postaci siły, szybkości oraz wytrzymałości. · Słowo "cecha" oznacza w naukach przyrodniczych względnie jednorodną właściwość organizmu ukształtowaną na podłożu genetycznym. Tymczasem "cechy" motoryczne wykazują tak znaczny stopień złożoności (hybrydowości), iż nie mogą być traktowane jako właściwości jednorodne - co sugeruje chociażby użycie w ich nazwie liczby pojedynczej. · Poważne zastrzeżenia budzi sposób pomiaru "cech" motorycznych poprzez różnego rodzaju testy sprawnościowe. Ze względu na podkreślaną wyżej złożoność nie mogą one mieć pożądanej trafności (pojęcie to wyjaśnimy w rozdziale dotyczącym zasad testowania), nie mogą też stanowić podstawy do interpretacji biologicznych. · Próby sprawności motorycznej charakteryzują kompleksy uwarunkowań, często ze sobą nie skorelowanych. Składowe te mogą wykazywać różnokierunkową zmienność i jej dynamikę, mogą być (i najczęściej są) w różnym stopniu i niezależnie od siebie uwarunkowane genetycznie itd. · Wyniki testów mierzących "cechy" motoryczne w znacznej mierze zależne są od umiejętności ruchowych, stanowiących odrębną kategorię i niemożliwych do oddzielenia w trakcie wykonywanej próby. · Klasyfikację, a zwłaszcza sposób pomiarów zaczerpnięto z typowych konkurencji sportowych. Tymczasem ruchy większości ludzi charakteru takiego nie mają: czy więc człowiek, który nie biega i nie skacze nie posiada szybkości, siły itd. Z omawianej propozycji za realne i odpowiadające celom klasyfikacji można uznać strukturę, rytm, płynność i dokładność (stałość) ruchu: jak łatwo zauważyć, są one rzeczywiście opisem zewnętrznych przejawów procesów koordynacji ruchów. Strona potencjalna motoryczności Podstawowym "piętrem" omawianej struktury są predyspozycje. Rozumiemy przez nie względnie elementarne cechy strukturalne i funkcjonalne organizmu w znaczącym stopniu uwarunkowane genetycznie i możliwe do pomiaru za pomocą metod specyficznych dla nauk podstawowych. Predyspozycje morfologiczno-strukturalne Należą tu podstawowe cechy charakteryzujące stan aparatu ruchu oraz te cechy anatomiczne, które mają wpływ na efektywność ruchową osobnika. Są to m.lU.: 1. Wysokość ciała (najlepszą ilustracją jej znaczenia np. w sporcie są skrajne przykłady: koszykówki i gimnastyki). 2. Masa ciała, a szczególnie jej komponenty: masa ciała szczupłego (LBM) określająca stan umięśnienia oraz masa tłuszczu (FM) - w większości testów sprawności odgrywająca rolę negatywną. 3. Proporcje ciała (np. relacje długości tułowia i kończyn dolnych - jako przykłady można podać proporcje ciężarowców i skoczków wzwyż), a przede wszystkim proporcje dźwigni kostnych - ważne dla rozwijania maksymalnych momentów sił. 4. Masa mięśni - wprost proporcjonalna do liczby jednostek mięśniowych, od których aktywności (a więc stopnia unerwienia - innerwacji) zależy wielkość rozwijanej siły. Przybliżoną miarą masy mięśni jest masa ciała szczupłego -LBM. 24 5. Proporcje włókien mięśniowych. Jak wiadomo z badań anatomiczno-histopatologicznych u człowieka można wyróżnić dwa ich zasadnicze typy: - włókna szybkokurczliwe, tzw. białe - FT, charakteryzujące się mniejszą liczbą mitochondriów, słabszym ukrwieniem oraz zdolnością do szybkiego rozwijania siły maksymalnej. - włókna wolnokurczliwe, tzw. czerwone - ST, charakteryzujące się większą liczbą mitochondriów i silniejszym ukrwieniem oraz zdolnością do długotrwałej pracy, przy wolniejszym rozwijaniu siły maksymalnej. Predyspozycje energetyczne Dla skurczu mięśnia niezbędna jest energia. Jej źródłem w organizmie człowieka jest ATP powstający w różnych procesach biochemicznych, zwanych łącznie procesami oddychania komórkowego. Część drobin ATP związana jest w postaci fosfokreatyny i stanowi "zapas" energii zlokalizowany w mięśniu, możliwy do "uruchomienia" w każdej chwili przy udziale odpowiednich enzymów. Zapas ten wykorzystywany jest w pierwszej fazie ruchu i wystarcza na kilka sekund wysiłku o maksymalnej intensywności wielkości możliwej do rozwinięcia przez mięsień mocy w takich wysiłkach zależna Jest oczywiście od wielu cech bardziej elementarnych (struktura mięśni, stopień pobudzenia jednostek motorycznych, sprawność poszczególnych enzymów itd.), Predyspozycje koordynacyjne Schemat zasadniczy (podstawowy) sterowania ruchami jest zbliżony we wszystkich typach ruchów - od odruchów bezwarunkowych do złożonych aktów ruchowych. Jego podstawą są dwa elementy: istnienie i funkcjonowanie tzw. programów ruchowych w ośrodkach neuronalnych oraz stopień zintegrowania i sprawności funkcjonowania układów neuronalnych tworzących systemy generujące dane ruchy - decydują one o jakości skoordynowania danego ruchu. W biocybernetyce wyróżnia się trzy zasadnicze typy reakcji ruchowych: l) reakcje wrodzone - generowane przez zadane genetycznie układy neuronalne, 2) reakcje ruchowe nabyte (ruchy manipulacyjne, ruchy dowolne) - uwarunkowane tworzeniem się w ośrodkach centralnego układu nerwowego programów ruchowych (zapisu schematu danego ruchu) oraz sekwencji sterowania mięśniami (tzw. łańcuchów kinematycznych), 3) ruchy posturalne - uwarunkowane funkcjonowaniem centralnych programów koordynujących powstałych i utrwalonych w toku rozwoju osobniczego (integracja narządu równowagi, układu wzrokowego i układu ruchowego). a. Predyspozycje oparte na sprawności uruchamiania istniejących już w ośrodkach programów ruchowych - albo poprzez funkcje sensoryczne, albo dyspozycje wprost z ośrodków ruchowych. Za rzeczywiście istniejące i możliwe do pomiaru można w tej grupie uznać niżej wymienione, czyli: - szybkość reakcji (prostej lub złożonej) na różne bodźce (wzrokowy, słuchowy, dotykowy) - pomiar przez mierniki elektroniczne lub testy "populacyjne" (Me kota i Blahus 1983), - koordynację receptorowo-ruchową (wzrokowo-słuchowo-dotykową) - pomiar poprzez elektroniczne aparaty typu Piórkowskiego; krzyżowy, lub testy populacyjne, - szybkość - częstotliwość ruchów (sprawność procesów pobudzania i hamowania), leżącą na pograniczu z predyspozycjami energetycznymi - pomiar metodą kinematograficzną lub testami populacyjnymi - czucie kinestetyczne (funkcje proprioreceptorów) - brak jednoznacznych technik pomiaru, stosowane są różne testy (np. czucie siły, czucie położenia itp.), - różnicowanie ruchów (funkcje proprioreceptorów i ośrodków sterujących) - predyspozycja zbliżona zarówno pod względem definicji, jak i pomiaru do czucia kinestetycznego, - rytmizacja ruchów (funkcje ośrodków czuciowych i ruchowych), pomiar testami badającymi poczucie rytmu, - równowaga (funkcje systemu proprioreceptorów i ośrodków sterujących oraz narządu przedsionkowego) - pomiar np. według testu Eurofit (1988). b. Predyspozycje mające znaczenie w procesie tworzenia nowych programów ruchowych, oparte na funkcjonowaniu sieci sprzężeń zwrotnych między receptorami a ośrodkami sterującymi oraz między tymi ośrodkami w procesie uczenia się nowych ruchów lub korekty znanych. Zgodnie ze zweryfikowanymi poglądami większości badaczy na uzdolnienia ruchowe składają się: - szybkość uczenia się, - dokładność uczenia się (obie te predyspozycje określają łatwość tworzenia programów ruchowych), - trwałość uczenia się (stabilność powstałych programów i sieci neuronalnych). Zdolności motoryczne są to kompleksy predyspozycji zintegrowanych wspólnym, dominującym podłożem biologicznym i ruchowym, ukształtowanych przez czynniki genetyczne i środowiskowe oraz pozostających we wzajemnych interakcjach. Wraz z umiejętnościami ruchowymi tworzą potencjalną stronę motoryczności, warunkując stan gotowości organizmu do efektywnego wykonywania różnego typu zadań ruchowych. Zdolności siłowe. Określają one możliwości organizmu w zakresie pokonywania oporu zewnętrznego lub oporu własnego ciała w warunkach statyki lub ruchach o małej prędkości a znacznej intensywności. Zasadniczymi elementami integrującymi ten typ zdolności są: maksymalne, możliwe do rozwinięcia przez mięsień, momenty sił, beztlenowe podłoże energetyczne raz wspomniane wyżej typy ruchów. Siła absolutna – rozumiana jako wielkość siły rozwijanej przez mięśnie bez względu na ich rozmiary. Siła względna wyrażana jako stosunek wielkości siły absolutnej do masy ciała lub masy ciała szczupłego - LBM. Jest to miara znacznie bardziej obiektywna i trafna dla scharakteryzowania rzeczywistej siły mięśniowej - jest też znacznie ważniejsza w bardzo wielu typach aktywności ruchowej wymagających przemieszczania ciała w przestrzeni. Zdolności szybkościowe. Określają one możliwości organizmu w zakresie przemieszczania całego ciała lub jego części w przestrzeni w jak naj krótszym czasie. Od strony energetycznej ich istotą jest rozładowanie możliwie maksymalnej energii w jak najkrótszym czasie, a więc nadanie ciału maksymalnego przyspieszenia. Zdolności wytrzymałościowe. Określają one możliwości organizmu w zakresie wykonywania długotrwałej pracy mięśniowej o określonej intensywności bez oznak zmęczenia. ". W ślad za tym rozumowaniem wyróżniamy, przyjmując jako podstawę klasyfikacji dominantę podłoża trzy grupy zdolności: - kondycyjne (energetyczne) - zdeterminowane głównie procesami energetycznymi i motywacyjnymi, - koordynacyjne (informacyjne) - zdeterminowane głównie procesami sterująco - regulacyjnymi i kognitywnymi, - kompleksowe (hybrydowe) - zdeterminowane ww. czynnikami bez wyraźnej dominanty. Zdolności koordynacyjne. Określają one możliwości organizmu w zakresie wykonywania dokładnych i precyzyjnych ruchów w zmieniających się warunkach zewnętrznych (zmiany kierunku, płaszczyzn i osi ruchu). Czynnikiem podstawowym integrującym ten typ zdolności, jest ich podłoże biologiczne: funkcje centralnego układu nerwowego i narządów zmysłów, a szczególnie zdolność neuronów do zapamiętywania informacji i ich odtwarzania w procesie sterowana ruchami. Ze względu na niewątpliwą zależność między posiadanym zasobem umiejętności ruchowych a uzdolnieniami ruchowymi (w procesie uczenia się nowych ruchów czy ich sekwencji) należy przypomnieć, iż uzdolnienia są predyspozycjami umiejętności. Umiejętności ruchowe dzielą się na: a) elementarne, związane z podstawowymi formami ruchów naturalnych, jak czworakowanie, pełzanie (u niemowląt), chodzenie, bieganie, skakanie, rzucanie, chwytanie itd., b) specjalne, związane z wykonywaniem określonego zawodu, działalności artystycznej, uprawiania sportu wyczynowego itd. Systematyka czynności życiowych człowieka. Szczeble złożoności ruchu pięć poziomów: l) ruchowa struktura - czyli przemieszczanie w stawie dwu elementów układu kostnego, 2) ruchowy akt - składający się z kilku struktur, jak sylaba z liter, 3) ruchowe działanie - w którym łączą się ze sobą różne akty (jak sylaby w wyraz), 4) ruchowa czynność - zespalająca działania w jedną kompozycję podporządkowaną celowi, jaki człowiek chce osiągnąć, 5) ruchowe postępowanie - w którym czynności mogą występować w różnych kolejnościach, tak jak różny układ zdań decyduje o wartości eseju. Systematyka ta - aczkolwiek klarowna i na owe czasy nowoczesna - w świetle dzisiejszych poglądów nie wyczerpuje całości zagadnienia. Pojęcie czynności ruchowej w najszerszym tego słowa znaczeniu określa aktywne zachowanie określonego systemu, w naszym przypadku człowieka. Jest to proces oddziaływania osobnika na środowisko zewnętrzne, sterowane przez układ nerwowy - podczas czynności ruchowych dochodzi więc do interakcji człowieka z jego otoczeniem. Strukturę ruchową można definiować jako sposób uporządkowania kluczowych ruchów w ramach całości ruchowej. Tą całością może być dany akt ruchowy lub określona aktywność ruchowa. Struktura cyklicznego aktu ruchowego - jest jedynie w niewielkim stopniu zmienialna. Ze względu na płynny sposób wykonania przecinają się i pokrywają fazy: końcowa pierwszego i przygotowawcza kolejnego aktu, a w wyniku czego powstaje międzyfazą, która obejmuje funkcje obu wymienionych faz. Faza główna zostaje zachowana i zmienia się z międzyfazą w sposób ciągły, w wyniku czego struktura jest właściwie dwuczłonowa. Te zależności między fazami pozostają stałe. Kombinacja ruchowa – powstaje przez połączenie co najmniej dwu samodzielnych aktów ruchowych w sukcesywnym następstwie czasowym. Przy jej powstawaniu z dwu acyklicznych aktów ruchowych znowu dochodzi do przecinania się fazy końcowej i początkowej kolejnych aktów i powstania międzyfazy, niekiedy zaś nawet jej zaniku i połączenia z sobą faz głównych. Kombinacje sukcesywne - są możliwe między dwoma aktami ruchowymi o charakterze cyklicznym lub między aktem cyklicznym i acyklicznym. Kombinacje symultaniczne - to kombinacje ruchowe, podczas których dwa samodzielne akty ruchowe występują w tym samym czasie. Forma ruchu - to pojęcie dotyczące kształtu wykonania ruchu, a więc jego aspektów jakościowych i strukturalnych - jest ono bardzo bliskie określeniu "figura ruchowa", które należy rozumieć jako akt ruchowy o określonym kształcie przestrzennym powodującym stworzenie obrazu. Technika ruchu - oznacza określony, ogólnie stosowany sposób wykonania zadania ruchowego. Nie jest to więc sposób dowolny, lecz zgodny z prawami ruchu, czyli uzasadniony naukowo lub zweryfikowany przez praktykę. Oczywiście często typowe zadania ruchowe mogą być realizowane efektywnie za pomocą rożnych technik. Aktywność ruchowa – można ją zdefiniować jako zachowanie się i postępowanie człowieka, w którym składowa motoryczna jest dominująca. Odznacza się wieloma atrybutami odpowiadającymi czynnościom ludzkim w ogóle: jest ukierunkowana, świadoma, zdeterminowana socjalnie, połączona z procesami komunikacji między ludźmi. W antropomotoryce pojęcie to stosowane jest w dwu znaczeniach: - dla określenia jednego, konkretnego rodzaju zachowania się ruchowego i postępowania, - dla oznaczenia sumy wszystkich zachowań ruchowych i postępowania, ruchowego jednostki czy też grupy ludzi. ROZWÓJ RUCHÓW CZŁOWIEKA. 10 zasad obejmujących reguły rozwoju motorycznego. 1) rozwój przebiega od reakcji ogólnych do reakcji specyficznych, 2) rozwój ruchów przebiega według następstwa cefalokaudalnego, 3) rozwój ruchów przebiega według następstwa proksimodalnego – odśrodkowo, 4) rozwój ruchów przebiega od ruchów symetrycznych do asymetrycznych, 5) łatwiejsze i wcześniejsze są ruchy acykliczne, 6) rozwój motoryczny polega na wiązaniu sfery czuciowej (sensorycznej) ze sferą ruchową, 7) rozwój ruchowy polega na stopniowym opanowywaniu ruchów i wdrażaniu się do ich kontroli, 8) rozwój ruchów biegnie ku ich interioryzacji (uwewnętrznieniu) i intelektualizacji, 9) rozwój ruchów odbywa się na zasadzie asocjacji i dysocjacji (syntezy i analizy), 10) rozwój motoryczny wspierany jest najpierw przez prorioreceptory i tangoreceptory, a później przez telereceptory. Rozwój motoryczny noworodka i niemowlęcia. Człowiek rodzi się prawie bezbronny. Noworodek wyposażony jest w niewielką liczbę odruchów wrodzonych (bezwarunkowych). Okres ten nazywany jest fazą premotoryczną. Odruchy te mają różne znaczenie, różny jest też czas ich trwania i zanikania. Pierwszą grupę tworzą odruchy zapewniające podstawowe funkcje życiowe. Druga grupa to odruchy dające początek powstawaniu odruchów warunkowych i tym samym stwarzające bazę dla dalszego rozwoju. Są to trzy główne odruchy: zaciskania dłoni przy dotknięciu jej wewnętrznej powierzchni, naprzemiennego stawiania nóg przy dotykaniu stopami płaszczyzny (bez względu na pozycję dziecka) oraz naprzemianstronne ruchy przypominające pełzanie, wykonywane w pozycji leżącej. Grupa trzecia to odruchy stanowiące "ewolucyjną pozostałość" po przodkach, będące potwierdzeniem prawa Haeckla. Najbardziej typowe z nich to odruch pływania (zanikający po kilku tygodniach). Od momentu nabywania przez dziecko nowych ruchów rozpoczyna się kolejny etap rozwoju, zwany fazą protomotoryczną (wczesnoruchową). W tej fazie ruchy dziecka są mimowolne, impulsywne, pozbawione akcji zamierzonych i dowolnych. Z czasem dochodzi do ściślejszego powiązania sfery sensorycznej (zmysłowej) z motoryczną (ruchową), rozpoczyna się powstawanie czynności sensomotorycznych. W wieku 7 miesięcy dziecko wykonuje już takie ruchy nieźle, choć nadal z przyruchami i reakcjami dodatkowymi. Po opanowaniu czynności chwytania rozpoczynają się próby manipulowania schwytanym przedmiotem. Dzięki tym ruchom dziecko zaczyna poznawać świat, nabywa pierwszych doświadczeń ruchowych, poznaje 'stosunki przestrzenne, podstawowe prawa przyrody. Prowadzi to stopniowo do intelektualizacji rozwoju motorycznego, gdyż w miarę poznawania otoczenia dziecko zaczyna różnicować jego elementy i przedmioty, zmieniając czy dostosowując do nich zespoły ruchów. Te właśnie ruchy nazwane zostały praksjami: są one podstawą do tworzenia nawyków ruchowych. rozwój wiąże się z poszczególnymi etapami pionizacji postawy ciała, które przebiegają następująco: - unoszenie głowy w pozycji leżącej na brzuchu (na ogół 1-2 miesiąc życia), unoszenie głowy i tułowia z podporem rękami (3-4 miesiąc życia); przejście do pozycji na czworakach, - przejście do siedzenia samodzielnego (6-9 miesiąc życia), - wstawanie z oparciem (np. z chwytem o krawędź łóżeczka) – około 9 miesiąca życia, - wstawanie samodzielnie (bez podparcia) ~ około 12-15 miesiąca życia (nieco wcześniej przejawia się umiejętność stania bez podparcia, jednak z pomocą dorosłych). Oczywiście, pozycja stojąca dziecka w tym wieku jest jeszcze chwiejna (nogi lekko ugięte i szeroko rozstawione). Rozwój motoryczny w okresie poniemowlęcym i przedszkolnym Zmiany w motoryczności dziecka w wieku poniemowlęcym polegają z jednej strony na udoskonaleniu czynności już znanych, z drugiej na opanowywaniu ruchów nowych. Chód jest coraz sprawniejszy, pojawiają się kontrolowane formy biegu, pierwsze czynności samoobsługowe, w końcowej fazie umiejętności rzutów i podskoków. W drugim roku życia dziecka doskonaleniu ulegają narządy zmysłu, co wiąże się z pionizacją postawy ciała i doskonaleniem chodu umożliwiającym bogatsze kontakty z otoczeniem: ta interakcja ma niezwykle istotne znaczenie stymulujące rozwój. Dalszymi jego przejawami są: umiejętność pokonywania pierwszych przeszkód (ok. 2-3 roku życia np. wchodzenie i schodzenie ze schodów), początki biegu (z zaznaczeniem fazy lotu), pierwsze skoki i niezbyt dobrze skoordynowane jeszcze rzuty. W ruchach dziecka coraz więcej jest praksji, przejawiają się zabawy o charakterze. konstrukcyjnym. W trzecim roku życia zauważyć można juz początki tworzenia ruchów acyklicznych - np. kombinacji biegu i skoku, biegu i rzutu itd. Szybki rozwój motoryczny jest charakterystyczny dla okresu przedszkolnego. Już opanowane ruchy ulegają dalszemu doskonaleniu, pojawiają się umiejętności nowe, dziecko zaczyna konstruować "kompozycje" ruchów nie znane mu wcześniej, co daje początek tzw. kombinacjom ruchowym. Okres przedszkolny charakteryzuje się nie tylko przyrostami "jakościowymi" w postaci nabywania nowych umiejętności, poprawy precyzji, rytmu, płynności i innych atrybutów ruchu - ale również wyraźnym i dynamicznym rozwojem Większości zdolności motorycznych mierzonych uzyskiwaniem określonych rezultatów w próbach sprawności typu sportowego: szczególnie intensywny rozwój ma miejsce między 4 a 6 rokiem życia. Z punktu widzenia pedagogicznego bardziej istotne są jednak zmiany "jakościowe". Doskonaleniu ulegają chód i bieg, wyraźne postępy czyni dziecko również w innych ruchach typu sportowego, jak rzuty, chwyty, skoki, wspinanie, pływanie, jazda na rowerze itd. Poszczególne czynności charakteryzuje właściwy rytm i harmonia spowodowało, iż okres około 6 roku życia nazywany jest w literaturze "złotym okresem motoryczności" lub "pierwszym apogeum motoryczności". Jest to skutek dynamicznego rozwoju zdolności koordynacyjnych. Jedyne trudności występują w ruchach wymagających precyzji, jak np. sznurowanie butów, zapinanie guzików, samodzielne jedzenie itp.: przyczyną jest tu nie zakończony proces inerwacji mięśni. Rozwój motoryczny w młodszym wieku szkolnym Przekroczenie progu szkoły jest poważnym stresem w życiu człowieka, z punktu widzenia rozwoju motoryczności zdecydowanie niekorzystnym. Z okresu przedszkolnego, pełnego swobody w zabawach ruchowych, nie ograniczonej rygorem lekcyjnym spontanicznej aktywności, przechodzi dziecko do szkoły, której aktualny system klasowo-lekcyjny zmusza do poważnych ograniczeń. Pomimo wspomnianych ograniczeń, rozwój motoryczny dziecka w omawianym wieku trwa nadal i jest intensywny. W szybkim tempie następuje doskonalenie precyzyjnych ruchów rąk, nabywanie nowych umiejętności w posługiwaniu się narzędziami, rysowaniu i pisaniu. Około 9-10 roku życia rośnie również zdolność koncentracji, co sprzyja kształtowaniu się wspomnianych wyżej ruchów na wysokim poziomie jakościowym: oszczędnych, dokładnych i bez przyruchów; w połączeniu z dalszym rozwojem ruchów typu lokomocyjnego i sportowego wraz z postępującą intelektualizacją czynności (wzrost zainteresowania efektami, chęć współzawodnictwa, zadowolenie z udanych ćwiczeń itd.) doprowadza to do osiągnięcia stanu nazywanego przez większość autorów etapem dziecka doskonałego lub "drugim apogeum motorycznym". Okres ten, trwający do momentu rozpoczęcia skoku pokwitaniowego wysokości ciała (10-11 rok życia u dziewcząt i 12-13 rok życia u chłopców), charakteryzuje niezwykła łatwość uczenia się ruchów, nawet o skomplikowanej strukturze. Sprzyja to podejmowaniu w tym okresie aktywności sportowej - jest to wiek wstępnego naboru do szkolenia w większości dyscyplin sportowych, a nawet treningu specjalistycznego (gimnastyka, jazda figurowa na łyżwach, pływanie itp. ). Fakty te potwierdzają uznanie okresu przedpokwitaniowego za "złoty wiek motoryczności". Rozwój motoryczny w okresie pokwitania i okresie młodzieńczym Okres pokwitania jest okresem poważnych zmian zachodzących w organizmie. Rozpoczyna się on między 10-12 rokiem życia u dziewcząt i 12-14 rokiem życia u chłopców zwiększeniem wydzielania hormonów płciowych oraz hormonu wzrostu, co manifestuje się tzw. skokiem pokwitaniowym. Jest to znaczne przyspieszenie wzrastania, szczególnie kości długich, co w efekcie daje nie tylko wyraźnie większe tempo rozwoju' wysokości ciała, ale - poprzez szybsze przyrosty głównie długości kończyn - zmiany jego proporcji (smuklenie sylwetki, przenoszenie środka ciężkości ciała w górę itd.). Proces dojrzewania trwa kilka lat: około 2 lat od szczytu skoku pokwitaniowego wysokości ciała występują podstawowe objawy dojrzałości płciowej, po czym rozpoczyna się okres "pełnienia", w którym następuje szybszy przyrost parametrów szerokościowych - szczególnie masy ciała i masy tłuszczu (głównie u dziewcząt). Najważniejsze z nich leżą w sferze psychiki. Bogate życie emocjonalne, zachwianie równowagi w procesach pobudzania i hamowania, zmiana zainteresowań (szczególnie u dziewcząt) powodują zmniejszenie motywacji i zainteresowania ruchem - to zaś odbija się natychmiast na poziomie zdolności motorycznych. Z większości badań wynika, że u dziewcząt po okresie pokwitania (a nawet już w jego trakcie) następuje' obniżenie wyników osiąganych prawie we wszystkich testach sprawności motorycznej. W obszarze jakościowej sfery motoryki okres pokwitania charakteryzuje się - w większym lub mniejszym stopniu - tzw. pubertalną niezręcznością. Według K. Meinela zakłócenia te ujawniają się w następujących działaniach: 1) w trudnych ruchach acyklicznych (np. ćwiczenia gimnastyczne na przyrządach), 2) w ruchach kombinowanych, 3) przy uczeniu się nowych ruchów, 4) w postawie ciała podczas wykonywania ruchów oraz w przyruchach, 5) w ruchach wymagających wyjątkowej dokładności i precyzji. Kolejny okres, umownie nazywany młodzieńczym, cechuje powrót do równowagi i ukształtowanie się motoryczności pełnej, zrównoważonej, z dużym bogactwem ruchów i wysokim poziomem zdolności motorycznych. Jeszcze wyraźniej zaznacza się dymorfizm płciowy wywołany postępującym ich rozwojem u chłopców i regresem u większości dziewcząt. Przyczyny tego zjawiska są różnorodne. Pierwszą są różnice dymorficzne w budowie ciała: inne proporcje szerokościowo-długościowe (głównie szerokości bioder i długości kończyn dolnych w stosunku do tułowia), większa bezwzględna i relatywna masa tłuszczu, słabsza konstrukcja stawów - te cechy kobiet są naturalną przyczyną ich niższej sprawności fizycznej. Motoryczność wieku dojrzałego oraz okresu starzenia się Dla większości populacji wiek dojrzały jest początkiem inwolucji motorycznej przebiegającej w różnym tempie. i różnie w odniesieniu do poszczególnych zdolności motorycznych. Bez stałej aktywności sportowo-rekreacyjnej i higienicznego trybu życia jest to proces nieunikniony: stąd tak ogromne znaczenie mają właśnie nawyki wyniesione ze szkoły oraz kształtowanie w społeczeństwie świadomości potrzeby ruchu jako warunku zachowania zdrowia i sprawności fizycznej. ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plrumian.htw.pl
|
