Amatorska ciemnia fotograficzna

Dawniej fotoamatorzy sami wywoływali filmy i wykonywali z nich odbitki. Rozwój minilabów, lenistwo i ogólny pośpiech spowodował jednak zanik popularności domowych fotolabolatoriów. Gwoździem do trumny amatorskich ciemni był rozwój fotografii barwnej, w której wykonanie dobrej odbitki w warunkach domowych było nieporównanie trudniejsze niż odbitki czarno-białej. Rozdział ten opisuje problematykę związaną z ciemnią czarno-białą, od której jako początkujący fotoamatorzy musicie zacząć. Obróbka materiałów barwnych w dzisiejszych czasach nie różni się bardzo od czarno-białych, wymaga posiadania powiększalnika ze specjalną głowicą i umiejętność jej obsługi, w przyszłości dopiszemy rozdział poświęcony fotografii barwnej w ciemni amatorskiej.

Gdzie urządzić ciemnię

Ciemnia musi spełniać kilka warunków:

·         możliwość uzyskania całkowitego zaciemnienia;

·         łatwe sprzątanie zachlapanej odczynnikami podłogi;

·         dostęp do bieżącej wody;

·         wentylacja pomieszczenia;

·         możliwość zamknięcia się na parę godzin nie utrudniając jednocześnie życia innym domownikom.

W domowych warunkach najlepszym miejscem na urządzenie ciemni fotograficznej jest piwnica z bieżącą wodą, lub po prostu łazienka. Jeśli urządzimy ciemnię w łazience to najważniejsze jest uniemożliwienie przypadkowego zapalenia w niej światła. Najprościej jest wymienić żarówkę zwykłą na czerwoną - fotograficzną, wyjąć zwykłą żarówkę lub zakleić włącznik znajdujący się na zewnątrz. Zwykle w łazience jest mało miejsca stąd dobrze jest wykorzystać wannę jako ostateczne miejsce płukania odbitek (niestety wanny potrafią po kilku latach takiego traktowania zżółknać), natomiast na wannie można urządzić blat na którym postawimy kuwety z odczynnikami. Cała konstrukcja musi być na tyle stabilna by nie groziło jej przypadkowe przewrócenie. Odczynniki chemiczne stosowane w fotografii są szkodliwe, stąd dbając o własne zdrowie należy ciemnię urządzać w pomieszczeniach ze sprawną wentylacją.

Wyposażenie ciemni

Powiększalnik

Podstawowym urządzeniem ciemni jest powiększalnik. Służy on do przeniesienia obrazu z negatywu na papier fotograficzny. W aparacie, w trakcie wykonywania zdjęcia, film naświetla się bardziej w miejscach jasnych przez co na kliszy uzyskujemy obraz odwrócony pod względem gęstości optycznej w stosunku do rzeczywistości. Pod powiększalnikiem efekt ten zostaje ponownie odwrócony przez co na papierze, po wywołaniu go zobaczymy obraz taki sam jak przez wizjer aparatu.

Powiększalnik składa się z podstawy, kolumny i głowicy. Podstawę stanowi zwykle gruba deska do której przykręcona jest kolumna. Kolumna służy do przesuwania w pionie, czyli przybliżania i oddalania od podstawy, głowicy powiększalnikowej. Jeśli głowicę podniesiemy do góry obraz rzucany przez nią na podstawę zwiększy się, czyli będzie można uzyskać większą odbitkę, lub wykadrować zdjęcie. Kolumna głowicy powinna zapewnić pełną stabilność mocowania głowicy, oraz łatwe i płynne jej przemieszczanie. Na niektórych kolumnach naniesiona jest skala współczynnika przedłużenia czasów naświetlania w zależności od stopnia powiększenia.

Istnieją dwa podstawowe typy głowic powiekszalnikowych: do fotografii barwnej i do fotografii czarno-białej. Głowica do fotografii czarno-białej składa się z: korpusu, komory z układem świetlnym, szuflady na filtry, ramki na negatyw, mocowania obiektywu. Korpus jest tak skonstruowany aby przy zapewnieniu przepływu powietrza przez wnętrze (celem chłodzenia żarówki), uniemożliwiał wydostawanie się światła białego na zewnątrz. W korpusie znajduje się układ soczewek zwany kondensatorem, służący do skupienia i wzmocnienia strumienia światła. Źródłem światła w powiększalniku jest żarówka fotograficzna, nad którą znajduje się reflektor. Nie należy stosować zwykłych żarówek, nawet matowych, gdyż światło przez nie emitowane nie jest równomierne. Przeważnie mamy możliwość regulacji siły strumienia światła przez podnoszenie lub opuszczanie żarówki wewnątrz obudowy, lub poprzez umieszczenie w szufladzie matowej szybki.

Wiele powiększalników ma możliwość wykonywania pokłonów czołówki wraz z obiektywem, używa się tego do celowej deformacji obrazu, celowej utraty ostrości, lub do korekcji zbieżności linii w architekturze.

Dobrze jeśli powiększalnik ma możliwość ustawienia głowicy w poziomie, umożliwia to, przynajmniej teoretycznie, nieograniczone możliwości powiększeń.

Obiektyw

Jakość obiektywu ma bardzo duży wpływ na jakość uzyskanych odbitek. Obiektyw nie może wprowadzać żadnych zniekształceń i musi się charakteryzować dużą zdolnością przenoszenia kontrastów. Wielkość przysłon obiektywu powiekszalnikowego nie ma żadnego znaczenia, przy jasnym łatwiej może być nam ustawić ostrość, aczkolwiek ważniejsza od jasności obiektywu jest moc żarówki. Przy kupnie samego obiektywu powiekszalnikowego należy zwrócić uwagę na gwint mocujący gdyż są przynajmniej dwa rodzaje: 23,5 mm i 39 mm. Do fotografii amatorskiej wykonywanej na negatywach 24 x 36 mm najlepiej nadają się obiektywy o ogniskowej 50 mm lub 80 mm.

Akcesoria

Część akcesori jest niezbędna do wywołania filmu lub wykonania odbitki inne natomiast jedynie ułatwiają pracę.

Do niezbędnych akcesori należy zaliczyć lampę ciemniową. W ciemni podczas wykonywania zdjęć wcale nie musi być całkowicie ciemno, przy fotografii czarno-białej można oświetlić pomieszczenie światłem czerwonym, przy barwnej - światłem oliwkowym. Oprócz specjalnych lamp ciemniowych, można nabyć w sklepach fotograficznych, same żarówki ciemniowe i montując je w zwykłej lampce tanim kosztem uzyskać właściwe światło. Przy ustawianiu lampy ciemniowej trzeba zachować odległość minimum jednego meta od miejsca gdzie leży papier do odbitek.

Innymi niezbędnymi akcesoriami są kuwety i szczypce. Kuwety powinny być dwukrotnie większe od formatu zdjęć, tak by łatwo można było poruszać papierem. W praktyce przeważnie wystarczą kuwety wielkości 18 x 24 cm, mniejszych nie warto kupować. Kuwety potrzebne są trzy: na wywoływacz, przerywacz i utrwalacz. Do każdej kuwety osobne szczypce i jeszcze jedne szczypce do wyjmowania tych które wpadły do kuwety. Szczypce muszą lekko ale pewnie trzymać papier, nie mogą uszkadzać zdjęć, muszą się lekko ściskać, i muszą być tak wyprofilowane by same nie wsuwały się do kuwety.

Bardzo przydatnym aczkolwiek nie niezbędnym wyposażeniem jest zegar ciemniowy. Podłącza się go źródła prądu a do niego dopiero powiększalnik. Zegar musi mieć podświetlaną tarczę czasów (lub wyświetlacz), oraz duże klawisze w które łatwo trafić po ciemku. Dobrze gdyby miał możliwość zatrzymania odmierzania czasu i następnie kontynuowanie go dalej.

Również bardzo przydatna w ciemni jest maskownica, czyli specjalna ramka w którą wkłada się papier w celu naświetlenia. Ważne jest aby pod spodem miała coś co uniemożliwi jej samoczynne przesuwanie się po podstawie powiększalnika, wystarczą małe paski gumy lub coś w tym rodzaju. Dzięki maskownicy możemy naświetlając odbitkę zostawić białą nienaświetloną ramkę na zdjęciu, w dzisiejszych czasach (czasach minilabów), jest to coś co nasze zdjęcia może wyróżnić z tłumu.

Do suszenia zdjęć przydatna jest elektryczna suszarka fotograficzna, do suszarki niezbędny jest wałek do odciskania nadmiaru wody z odbitek. Jeśli mówimy o odbitkach to moim zdaniem niezbędne jest posiadanie gilotyny do obcinania zdjęć.

Do przygotowania odczynników przydaje się termometr laboratoryjny dzięki któremu precyzyjnie możemy ustalić temperaturę wywoływacza. Przy obrabianiu negatywów przyda się stoper, ustawianie ostrości ułatwi lupa powiększalnikowa, mała lampka o białym świetle pomoże sprawdzić odbitki, ołówek lub długopis i kartka papieru przyda się do notatek i przeliczeń, nożyczki przydadzą się do wycinania masek w czasie doświetlania niektórych partii zdjęć. Pędzelek i gruszka niezbędne są do usuwania kurzu z soczewek i negatywów. Ściereczka w którą możemy wycierać ręce po to by były cały czas suche.

Koreks

Koreks jest światłoszczelnym pojemnikiem w kształcie puszki służącym do obróbki filmów. Przeważnie wykonany jest z czarnego plastiku, z zakręcanym wieczkiem. Z wierzch w pokrywie znajdują się otwory, centralny do wlewania wody i odczynników, oraz boczne do wylewania tego co jest w środku, otwory osłonięte są gumową zaślepką. Wewnątrz koreksu na trzpieniu znajdują się szpule do nawijania filmu. Kupując używany koreks należy dokładnie obejrzeć szpulki na film, jakiekolwiek ich pęknięcie, lub uszkodzenie dyskwalifikuje koreks. W zestawie musi być gumowa osłona na otwory, oraz także gumowa, uszczelka pomiędzy korpusem a pokrywą.

Przygotowanie odczynników

Przygotowanie wywoływacza

Wywoływacz może być w formie koncentratu płynnego lub zestawu w proszku. Wywoływacz w płynie jest prosty w użyciu, wystarczy rozcieńczyć go zgodnie z instrukcją i już jest gotowy. Wadą wywoływaczy płynnych jest krótki czas przechowywania koncentratu - ok. pół roku. Wywoływacze w proszku, a dokładnie w granulkach, mają długi czas przechowywania (nawet kilka lat), lecz skomplikowany proces przygotowania. Na opakowaniu wywoływacza umieszczona jest instrukcja przygotowania rozczynu. Ważna jest zarówno temperatura wody stosowana do przygotowania wywoływacza, jak i kolejność wsypania poszczególnych torebek, zmiana kolejności może doprowadzić do powstania trudno rozpuszczalnych osadów. Drugim utrudnieniem przy wykorzystywaniu wywoływaczy w proszku jest obowiązek przygotowania ich z pewnym wyprzedzeniem, producenci z reguły zalecają 24 godziny.

Przygotowanie przerywacza

Przerywacze występuja wyłącznie jako płynne koncentraty które rozrabiamy w wodzie w stosunku zalecanym przez producenta. Możemy sami przygotować przerywacz, potrzebny jest do tego 10% roztwór octu spożywczego i woda. Do 900 ml wody dolewamy 100 ml roztworu octu, mieszamy i gotowe.

Przygotowanie utrwalacza

Utrwalacze tak samo jak wywoływacze występują w formie koncentratów płynnych lub zestawów proszkowych. Przygotowanie jest proste wystarczy jedynie zastosować się do załączonych przez producenta instrukcji.

Do sporządzania odczynników używamy wody destylowanej lub zwykłej z kranu ale po przegotowaniu, celem wytrącenia z niej soli mineralnych oraz przelanej przez gazę w celu usunięciu z niej drobinek piasku.

Przechowywanie odczynników

Niektóre odczynniki rozrabia się raz i po jednokrotnym użyciu wylewa, inne dopóki nie wypracują swojej ilości filmów lub odbitek można używać wielokrotnie i w międzyczasie przechowywać. Do przechowywania używa się ciemno zabarwionych butelek szklanych, stojących w miejscu zacienionym, lub specjalnych plastikowych czarnych pojemników fotograficznych. Pojemniki te dzięki harmonijkowej konstrukcji mają zmienną objętość, dzięki czemu odczynniki przechowywane są bez dostępu powietrza, a to wpływa pozytywnie na czas przechowywania i jakość odczynników. Do pojemnika wlewamy odczynnik następnie naciskając go z góry zmniejszamy objętość pojemnika i po osiągnięciu przez płyn górnej powierzchni dokładnie zakręcamy. Kupując pojemniki harmonijkowe warto wybrać je tak by każdy miał inny kolor korka, ułatwia to pracę. Zawsze należy przestrzegać ustaleń producenta co do okresu przechowywania rozrobionych odczynników. Jeśli wykonamy odbitki używając starej chemii to możemy je powtórzyć, jednak nie proponuję ryzykować utraty filmów stosując niepewną chemię, gdyż oszczędności są małe a straty mogą być ogromne i nienaprawialne.

CHRONIĆ PRZED DZIEĆMI !
Odczynniki mogą powodować podrażnienia skóry, a w przypadku spożycia - zatrucia.

Obróbka filmów

Ładowanie filmu

Wszystkie czynności związane z załadowaniem filmu do koreksu wykonujemy w całkowitej ciemności. Najlepiej jest wcześniej przeprowadzić kilkakrotny trening z użyciem starego filmu. Trening wykonujemy z wykorzystaniem wywołanego filmu, wszystkie czynności wykonując na początek przy normalnym świetle, a następnie w całkowitej ciemności. Przed przystąpieniem do zakładania filmu musimy rozłożyć koreks, sprawdzając czy szpule są absolutnie suche, jeśli nie - należy je wysuszyć strumieniem ciepłego powietrza np. z suszarki do włosów. Błona fotograficzna pokryta jest żelatyną, która razem z wodą stanowi bardzo dobry klej, nawet jedna kropla wody znajdująca się w rowku szpuli, może spowodować zatrzymanie filmu w trakcie nawijania. Elementy koreksu układamy w kolejności w jakiej będziemy ich używać. Najpierw złożone szpule (szpula składa się z dwóch części) rozsunięte do szerokości filmu, następnie trzpień, zacisk trzpienia, korpus koreksu, pokrywka, obok tego układamy film i nożyczki.

Przystępujemy do wkładania filmu:

·         wyciągamy końcówkę filmu z kasety, trzymając go ostrożnie za krawędzie;

·         po całkowitym wyjęciu filmu odcinamy go nożyczkami, od kasety;

·         film od strony odciętej jest mocniej skręcony, dlatego tym końcem wsuwamy go ostrożnie w rowki szpuli, można końcówkę filmu lekko zaokrąglić obcinając ją nożyczkami,

·         obracając względem siebie połówki szpuli, wciągamy film do jej wnętrza, kciukami przytrzymujemy film tak by się nie wysuwał, czasem lekko popychamy film, starając się chwytać go wyłącznie za krawędzie;

·         jeśli napotkamy opór, wycofujemy kawałek filmu i ponownie próbujemy nawinąć go na szpulę;

·         jeśli film zaklinuje się całkowicie, rozkręcamy szpulę, wyjmujemy film i rozpoczynamy wszystko od nowa używając do tego najlepiej drugiej szpuli;

·         jeśli musimy wyjść z ciemni, nie mając nawiniętego filmu na szpule, możemy film schować do pustego koreksu, starannie go zamykając, oczywiście pod warunkiem, że koreks jest całkowicie suchy.

Po nawinięciu filmu na szpule, zakładamy ją na trzpień i zabezpieczamy zaciskiem. Całość wkładamy do koreksu i mocno dokręcamy pokrywę.

Jeśli film umieszczony jest wewnątrz koreksu, możemy włączyć światło i przystąpić do dalszych czynności.

Obróbka filmów

Po załadowaniu koreksu i przygotowaniu odczynników, przystępujemy do obróbki filmów:

·         napełniamy koreks czystą wodą , oraz kilkakrotnie energicznie obracamy i uderzamy w jego dno celem zwilżenia emulsji i oderwania od jej powierzchni pęcherzyków powietrza;

·         napełniamy koreks wywoływaczem, natychmiast zakrywamy kanały w pokrywie i kilkakrotnie obracamy koreksem. Czas wywoływania filmu powinien być ściśle kontrolowany, na początku każdej minuty obracamy koreksem, jest wiele metod obracania, np. 10 s obracamy 20 s przerwy itd.

·         po upływie czasu wywoływania filmu koreks opróżniamy z wywoływacza i w jego miejsce wlewamy przerywacz, kąpiel w przerywaczu powinna trwać około 30 sekund;

·         następnie napełniamy koreks utrwalaczem, podczas procesu utrwalania na początku każdej minuty obracamy koreksem;

·         po utrwaleniu filmu przystępujemy do płukania, jest to czynność tak samo ważna jak wywoływanie, przerywanie czy utrwalanie, gdyż od starannego wypłukania z emulsji resztek chemii zależy długość czasu przechowywania filmów. Najlepiej koreks ustawić w zlewie i do kanału wlotowego w pokrywie skierować strumień wody z kranu. Strumień nie powinien być zbyt silny a temperatura wody mieścić się w zakresie 15 - 25 oC , czas płukania około 30 minut. Sposób ten nosi nazwę kaskada. Jeśli nie dysponujemy bieżącą wodą kilkakrotnie napełniamy koreks wodą za każdym razem obracając koreksem;

·         po wylaniu wody płuczącej napełniamy koreks wodą z dodatkiem płynu zwilżającego, kąpiel ta powinna trwać około 1 minuty. Dopuszczalne (choć nie zalecam) jest użycie jako kąpieli zwilżającej roztworu płynu do mycia naczyń, rozrabiamy go w proporcji jedna kropla płynu na litr wody;

·         po opróżnieniu koreksu, odkręcamy pokrywę i rozbieramy szpule wyjmując filmy. Do czasu całkowitego wyschnięcia, emulsja filmu jest bardzo wrażliwa i łatwa do uszkodzenia stąd należy obchodzić się z nimi bardzo delikatnie;

·         filmy suszymy w formie rozwiniętej po przymocowaniu go za pomocą spinacza do sznurka i obciążeniu u dołu za pomocą drugiego spinacza aby się nie zwijał. Do usunięcia nadmiaru wody z filmu służą specjalne szczypce, nie wolno wykonywać tego za pomocą szmatki lub wałka. Pomieszczenie w którym suszymy filmy powinno być przewiewne i wolne od zapylenia;

·         po wysuszeniu negatyw tniemy na kilkuklatkowe odcinki i umieszczamy w specjalnych koszulkach archiwizujących. Można przechowywać filmy nie pocięte, zwinięte i włożone do pojemniczka po filmie, jest to tańszy sposób ale oczywiście gorszy gdyż przy każdorazowym ponownym zwijaniu filmu ten się rysuje, a rysy to coś najgorszego, gorszego nawet od kurzu.

Wykonywanie odbitek

Przygotowanie

Przed przystąpieniem do wykonywania odbitek należy przygotować wszystko co będzie nam potrzebne w ciemni. Rozstawić powiększalnik, odkurzyć go, sprawdzić działanie. Rozrobić odczynniki, rozstawić kuwety, usiąść i sprawdzić czy wszystko znajduje się w zasięgu ręki. Pamiętaj, spędzisz tu następnych parę godzin, jeśli będzie Ci niewygodnie, wykonywanie odbitek z przyjemności stanie się katorgą. Należy nie zapomnieć o kartce do notowania, ołówku, nożyczkach oraz szmatce do wycierania rąk.

Kadrowanie, ostrość

Już przed przystąpieniem do pracy w ciemni dobrze jest przemyśleć i ustalić wygląd odbitki. Można wcześniej wykonać stykówki, czyli odbitki z negatywu w skali 1 :1, i na ich podstawie przeprowadzić wybór zdjęć i wstępne kadrowanie. Właściwe kadrowanie wykonujemy pod powiększalnikiem rzutując obraz na odpowiedniej wielkości kartkę papieru lub najlepiej na maskownicę. Po ustaleniu kadru przystępujemy do ustawienia ostrości. Ocenę ustawienia ostrości wykonujemy "na oko" lub przy użyciu lupy powiększalnikowej. Niektóre ramki powiększalnikowe mają ułatwiające ostrzenie szczeliny (rysunek poniżej).

Ostrzenie przy pomocy szczelin

Brak ostrości

Ostrość ustawiona prawidłowo

Ocena ustawienia ostrości pod powiększalnikiem jest trudna, stąd znajdują się na rynku powiększalniki z automatycznym ustawieniem ostrości, jednak cena ich nie jest ceną amatorską.

Na odbitce może wystąpić nieostrość strefowa, to znaczy środek jest ostry a brzegi nie, spowodowane to jest wygięciem się negatywu w ramce. Negatyw zawsze wygina się w jedną stronę, dlatego w przeważającej większości powiększalników dociskany jest z jednej strony przez szybę. Jeśli założymy negatyw odwrotnie (emulsją do góry) to szybka go nie dociśnie i mamy problem z ustawieniem ostrości. Podobny problem wystąpi jeśli głowica nie znajduje się dokładnie w osi optycznej, czyli jest lekko przechylona, w tym przypadku nieostrość będzie występowała jednak tylko z jednej strony kadru.

Naświetlanie

W celu ustalenia optymalnego naświetlenia odbitki, wykonuje się naświetlenia próbne, najwygodniejszym i najszybszym sposobem jest wykonanie próbki paskowej. Polega ono na naświetleniu jednego zdjęcia wielokrotnie, z tym, że każdą partię naświetla się przy innym czasie. Wykonujemy to poprzez zasłonięcie papieru światłoczułego i wykonywanie kolejnych naświetleń przy jednoczesnym, skokowym odsłanianiu papieru, w stałych ustalonych odstępach czasowych. Następnie po wywołaniu i wypłukaniu próbki dokonujemy oceny który z fragmentów najbardziej nam odpowiada i stosując jego czas naświetlenia wykonujemy w ten sam sposób właściwą odbitkę. Przykładowa testowa odbitka naświetlona przy czasach od 5 sekund do 45 sekund przedstawiona jest na podstronie poniżej.

Tester paskowy

1

2

3

4

5

6

Czas naświetlania [s]

30

25

20

15

10

5

Odbitka ta została wykonana przez zasłonięcie całej kartki papieru światłoczułego za wyjątkiem fragmentu oznaczonego cyfrą 1 i naświetlenie odbitki przez 5 sekund. Następnie odsłonieto zarówno część 1 jak i 2 i ponownie naświetlono odbitkę przez 5 sekund. Ponownie naświetlono papier w czasie 5 sekund tym razem przy odsłoniętych fragmentach 1, 2 i 3, czynność powtarzano odsłaniająć kolejne fragmenty i zwiększajac czas naswietlania, uzyskująć łączny czas naświetlenia pierwszego fragmentu [1] 30 sekund, następnego [2] 25 sekund itd...
Za najlepszy przyjęto fragment numer 3 naświetlany przez 20 sekund i w ten sposób naświetlono odbitkę.

Wywoływanie

...

• Strona startowa
• Amatorska Kalibracja Monitora, Foto Poradniki chomikuj
• Amator. Amateur, Hal Hartley
• Amatorzy kontra profesjonalisci, O fotografii, Książki o fotografii
• American Philatelic Society 2012 Vol.126.07, filatelistyka, American Philatelic Society
• Amanda Stevens - The Second Mrs Malone, Amanda Stevens(1)
• Angora-2011-10-16 (42), ANGORA
• Alfred Elton van Vogt - Krypta Bestii, Alfred Elton van Vogt
• American Novel. vol. I (A-F)(1), angielski, angielski literatura
• Anioły, O Aniołach
• Andrews Amy - Lekarz z miasta, harlequiny
• zanotowane.pl
• doc.pisz.pl
• pdf.pisz.pl
• stardollblog.htw.pl