Allan Bullock - Hitler i Stalin ...

Strona startowa
Allan Bullock - Hitler i Stalin Zywoty rownolegle 2, Adolf Hitler
 
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ALAN BULLOCK
HITLER L
Ż Y W O T Y
RÓWNOLEGŁE
2
PRZEKýAD: MAGDALENA LIPSKA
JAN MIANOWSKI l
MAREK RUDOWSKI
PAŃSTWOWY INSTYTUT WYDAWNICZY
WYDAWNICTWO BELLONA
STALIN
R O Z D Z I A Ł T R Z Y N A S T Y
Rok 1918 przekreślony
Hitler: 19341938 (wiek 4449 lat)
Stalin: 19341938 (wiek 5459 lat)
I
Lata 1933 i 1934 stanowiły okres przejściowy w polityce zagranicznej
zarówno nazistowskich Niemiec, jak i Związku Radzieckiego, chociaż z zupełnie
różnych powodów. Podstawowym założeniem Hitlera było, że Niemcy muszą
unikać ryzyka wojny, dopóki nie odtworzą swojej potęgi militarnej. Jako były
kombatant we wzruszający sposób wypowiadał się o okropnościach wojny.
Pragnienie pokoju wyrażane przez nowy reżim stało się główną nutą niemieckiej
propagandy, której celem było wywarcie odpowiedniego wrażenia na brytyjskiej i
francuskiej opinii publicznej, a także i mniejszych krajów Europy, podczas gdy
wdrażano programy zbrojeniowe.
Hitler ponadto starał się odwieść nazistów w Austrii i w Gdańsku oraz
mniejszości niemieckie w Czechosłowacji i w Polsce od wzbudzania niepokoju
poprzez wysuwanie żądań przyłączenia do Rzeszy. Zamiast tego przedstawiał
silne Niemcy jako obrońcę cywilizacji europejskiej przed zagrożeniem bol
szewickim. Jednakże gdy naciskano go, aby uczestniczył we wspólnym wysiłku
mającym na celu wypracowanie gwarancji stabilizacji europejskiej, unikał
jakichkolwiek zobowiązań, które krępowałyby mu ręce. Jedyne porozumienia,
jakie był gotów zawierać, to porozumienia bilateralne, jak pakt z Polską z roku
1934 czy angielskoniemiecki układ żeglugowy z 1935 roku, pozostawiające mu
swobodę ich wypowiedzenia, gdy już nie będą służyły jego celom.
Stalin również w latach 19331934 przygotowywał się do przewartoś
ciowania poglądów na sytuację międzynarodową i radziecką politykę za
graniczną. Chociaż od dłuższego czasu komuniści przedstawiali jako pewnik, że
Rosja jest otoczona przez wrogie potęgi kapitalistyczne, w rzeczywistości od
zakończenia wojny domowej i interwencji aliantów Związek Radziecki nie był
zagrożony przez nikogo i pozostawiono mu swobodę rozwoju aż do początku lat
trzydziestych. Po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z USA w listopadzie
1933 roku wielkie mocarstwa i większość innych państw uznały rząd radziecki
za pełnoprawny rząd Rosji i nawiązały z nim stosunki handlowe. Rząd
komunistyczny nie zrezygnował jednak ze swej roli podpory Kominter
nu, organizacji oddanej idei światowej rewolucji, i stanowiło to ciągle główną
przeszkodę w normalizacji stosunków. Na VI Kongresie Międzynarodówki
Komunistycznej w 1928 roku nastąpiło ostateczne podporządkowanie tej
organizacji władzy radzieckiej, o czym świadczyło przyjęcie wezwania Stalina o
skoncentrowany atak na wszystkie partie socjalistyczne.
Do lat trzydziestych Stalin zajmował się głównie przeprowadzaniem w
Rosji swojej własnej rewolucji. Związek Radziecki musiał być gotów do
obrony. Zadaniem priorytetowym w programie uprzemysłowienia stało się
stworzenie przemysłu zbrojeniowego. Nadrzędnym jednak celem było unikanie
wojny i do lat 19311932 jego realizacja nie stanowiła poważniejszego
problemu.
Stosunkowo niewielkie znaczenie, jakie przywiązywano do polityki za
granicznej, potwierdzał fakt, że ani Cziczerin, ani Litwinów, który zastąpił go na
stanowisku ludowego komisarza spraw zagranicznych w 1930 roku, nie byli
członkami Biura Politycznego, lecz tylko Komitetu Centralnego. Reputacja,
jaką zyskał Litwinów za granicą jako minister spraw zagranicznych Rosji w
latach trzydziestych, była atutem, który Stalin doceniał, ale Litwinów nie był
twórcą polityki radzieckiej, pozostając oficjalnym rzecznikiem poglądów i de
cyzji, na które mógł wywierać pewien wpływ, ale które były podejmowane
przez Biuro Polityczne. Gdy Biuro spotykało się w celu omawiania spraw
zagranicznych, Litwinów uczestniczył w obradach. Stalin jednak miał inne
źródła informacji, na przykład NKWD, i mógł w każdej chwili interweniować, a
kiedy już interweniował, jego zdanie było decydujące.
Radziecka reakcja na pojawienie się agresywnej Japonii cechowała się tą
samą zmienną taktyką, jaką stosowano później w Europie. Najpierw, po
zajęciu Mandżurii w 1931 roku, zaoferowano Japonii pakt o nieagresji i aż do
1941 roku prowadzono politykę „załagodzenia" (włącznie ze sprzedażą kolei
wschodniochińskiej). Potem wzmocniono radziecką armię Dalekiego Wschodu
dowodzoną przez marszałka Bliichera oraz zainicjowano w ciągu lat trzydziestych
szereg potyczek granicznych często z udziałem dużej liczby wojska w celu
przekonania Japończyków, że podbój radzieckiego Dalekiego Wschodu byłby
przedsięwzięciem bardziej kosztownym niż dalsza ekspansja kosztem Chin.
Ostatecznie w 1932 roku wykorzystano komunistów chińskich do wywarcia
nacisku na przywódcę nacjonalistów Jianga Jieshi (Czang Kajszek), aby oparł
się japońskiemu wyzwaniu i zgodził się na wznowienie stosunków z Rosją,
zerwanych w 1928 roku, co uniemożliwiałoby porozumienie między Chinami i
Japonią skierowane przeciwko ZSRR.
Trudniej było przywódcom rosyjskim określić, jak poważne było za
grożenie wybuchem wojny w Europie i jak można by mu zapobiec. Ani Wielka
Brytania, ani Francja, chociaż traktowane jak wrogie potęgi kapitalistyczne,
nie stanowiły bezpośredniego zagrożenia. Zagrożenia takiego nie stanowiły
również Niemcy, najbardziej dotknięte kryzysem gospodarczym. Nie zapom
niano, oczywiście, o okupacji niemieckiej na wielkich obszarach Rosji w czasie I
wojny światowej ani też upokorzenia brzeskiego, ale związane z tym
niepokoje równoważył fakt, że Niemcy zostały rozbrojone, a w latach dwu
dziestych oba kraje prowadziły ścisłą współpracę wojskową i gospodarczą.
Rozwój narodowego socjalizmu i stały wzrost liczby głosów oddawanych na
komunistów zdawały się świadczyć o nadchodzącym upadku kapitalistycznej
demokracji niemieckiej. Hitler, postrzegany z marksistowskiego punktu
widzenia jako przykrywka dla interesów bankierów i przemysłowców, nie był z
początku traktowany poważnie. Oficjalne radzieckie stanowisko uznawało, że
stworzony przez niego rząd będzie tylko chwilową przygrywką, stwarzającą
niemieckiej klasie pracującej, zjednoczonej pod przywództwem komunistów,
wyjątkową okazję do przejęcia władzy. Nawet gdy okazało się to złudzeniem,
Rosjanie uznali, że trzeba będzie wielu lat, zanim niemieckie zbrojenia osiągną
poziom pozwalający armii na zaatakowanie Rosji.
Tymczasem mimo zajadłości, z jaką Hitler atakował komunizm, i mimo
incydentów, podczas których poturbowano obywateli radzieckich w Niem
czech, Stalin nie wahał się utrzymywać przyjaznych stosunków i współpracy
pomiędzy obu państwami, co było mile widziane w niemieckich kręgach
wojskowych i dyplomatycznych. W maju 1933 roku Hitler wciąż niepokoił się
odizolowaniem i słabością Niemiec; w roku 1931 Rosjanie uzyskali zgodę na
ratyfikację przedłużenia berlińskiego traktatu o przyjaźni i neutralności pod
pisanego w 1926 roku. Nawet po zakończeniu długotrwałej współpracy między
Reichswehrą i Armią Czerwoną, w trakcie wymiany wyrazów szacunku, Stalin
stwierdził, a stwierdzenie to przeszło do historii, iż nie było najmniejszego
powodu, by fakt, że Niemcy miały rząd faszystowski, mógł przeszkodzić obu
krajom w utrzymywaniu przyjaznych stosunków i w wymianie handlowej, tak jak
nie przeszkadzał on w przypadku Włoch.
W Berlinie zawsze panowały sprzeczne opinie, szczególnie w Ministerstwie
Spraw Zagranicznych, pomiędzy zwolennikami Wschodu, którzy zgadzali się z
przywódcami wojskowymi i widzieli w związkach z Rosją poważny atut w
realizacji rewizjonistycznych celów niemieckich, a zwolennikami Zachodu,
którzy uważali, że najlepiej interesom Niemiec będzie służyć współpraca z
Zachodem. Ambasadorowie niemieccy w Moskwie z okresu weimarskiego: von
BrockdorffRantzau i jego następca von Dirksen, byli gorącymi zwolennikami
Wschodu i tradycja ta nie zakończyła się, gdy Hitler został kanclerzem. Nadolny,
mianowany ambasadorem w Moskwie w listopadzie 1933 roku, był uczniem
von BrockdorffaRantzaua, a von der Schulenburg, następca Nadolnego w
latach 19341941, miał ostatecznie uczestniczyć w negocjacjach
zakończonych podpisaniem paktu nazistowskosowieckiego z 1939 roku.
Postawa Hitlera jednakże, chociaż nie była zdecydowanie nieprzychylna,
nie świadczyła o zaangażowaniu. Dopóki potęga militarna Niemiec nie została
odbudowana, Hitler nie miał powodu doprowadzać do otwartego zerwania
stosunków z Rosją, a z drugiej strony zezwalać na nadmierne ich zacieśnienie.
Stosunki pozostały poprawne, ale wysiłki podejmowane przez dyplomatów
niemieckich w kierunku ich rozwinięcia czy sondy przeprowadzane z Moskwy
przez Stalina nie dawały wyników. Wymiana handlowa pomiędzy obu krajami
była chaotyczna i utrzymywała się na znacznie niższym poziomie niż w okresie
weimarskim.
Stalin nigdy nie stracił z pola widzenia pożądanego celu: osiągnięcia
porozumienia z Niemcami, najlepiej w sytuacji skłócenia Hitlera z mocarst
wami zachodnimi. Radzieckie próby zbliżenia ponawiano w Berlinie i poprzez
ambasadę niemiecką w Moskwie. Stalin jednakże, chociaż cierpliwy i wy
trwały, nie bardzo liczył na spełnienie swych nadziei. Dokonano więc ogromnych
wysiłków w celu rozbudowy i przezbrojenia armii. W 1933 roku wydatki na
Armię Czerwoną i marynarkę osiągnęły 1500 milionów rubli. W 1934 roku
Komisariat Obrony otrzymał 5000 milionów rubli. Lata 19341935 były
krótkim, szczęśliwym okresem modernizacji i reorganizacji Armii Czerwonej
pod przywództwem marszałka Tuchaczewskiego. Wśród decyzji, które ostate
cznie podjęto, było wyodrębnienie frontów dalekowschodniego i zachodniego,
które mogły działać niezależnie od siebie.
Zbrojąc się, usiłowano jednocześnie znaleźć alternatywne, dyplomatyczne
podejście do problemu unikania wojny. Pierwszą wyraźną tego oznaką było
przemówienie Litwinowa wygłoszone do Centralnej Egzekutywy Kongresu
Rad w końcu 1933 roku. „Można mówić o erach w dyplomacji powiedział a
teraz bez wątpienia stoimy u końca jednej ery i na początku drugiej".
Zaczynał
się nowy okres wojen imperialistycznych i Litwinów wskazywał na
zamiary Hitlera głoszone w
Mein Kampf: „[...]
wyrąbać sobie ogniem i mie
czem drogę ekspansji na Wschód [...] i zniewolić narody radzieckie". Wciąż
wierzył w możliwość poprawy stosunków radzieckoniemieckich, ale Związek
Radziecki musi poświęcić więcej uwagi ściślejszym stosunkom „z tymi krajami,
które, tak jak my, dowodzą szczerego pragnienia utrzymania pokoju i są
gotowe przeciwstawić się tym, którzy pokój łamią" '.
Litwinów w swojej mowie informował o radykalnej zmianie kierunku w
polityce zagranicznej. Zmiana ta doprowadziła do przystąpienia ZSRR do Ligi
Narodów (wrzesień 1934 roku), o której prasa radziecka pisała wcześniej jako o
„lidze bandytów", a w której przez następne cztery lata Rosja prowadziła
politykę kolektywnego bezpieczeństwa. Głównym zwolennikiem i symbolem
tego alternatywnego podejścia był sam Litwinów, stary bolszewik, mający żonę
Angielkę, którego żydowskie pochodzenie nie pozostawiało wątpliwości co
do jego antynazistowskiej postawy i który okazał się na tyle przydatny
Stalinowi w Genewie, że przetrwał wszelkie czystki, odzyskał dawną pozycję po
ataku Hitlera na Rosję i umarł śmiercią naturalną.
Oczywistym partnerem dla Związku Radzieckiego była Francja, sojusznik
Rosji przed I wojną światową. Po wycofaniu się Niemiec z Ligi Narodów
(październik 1933 roku) i po zawarciu przez Hitlera paktu o nieagresji z
Polską, Louis Barthou, minister spraw zagranicznych Francji (znał
Mein
Kampj),
podjął gwałtowne wysiłki w celu odnowienia francuskiego systemu
sojuszów. W trakcie rozmów w Genewie latem 1934 roku Barthou i Litwinów
ułożyli plany dwóch nowych traktatów.
Podpisując traktat lokarneński w 1925 roku, wynegocjowany przez Strese
manna zgodnie z polityką „zadośćuczynienia", którą Hitler potępiał, Niemcy
zgodziły się utrzymać swoją granicę zachodnią z Francją i Belgią zgodnie z
traktatem wersalskim wraz ze strefą zdemilitaryzowaną w Nadrenii. Uzgodnienia
te były gwarantowane przez Wielką Brytanię i Włochy. Niemcy nie
8
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • rumian.htw.pl
    		•
     
    		 
    Linki
     
     
       
    Copyright 2006 Sitename.com. Designed by Web Page Templates